lunes, 2 de junio de 2008

Los tiranicidas


Obra: Grupo de los tiranicidas: Aristogitón y Harmodio
Autor: Critias (escultor) y Nesíotes (broncista)
Fecha: Entre el 480 y 470 a.C.
Estilo: Griego, periodo severo
Material: Mármol a partir de la original, posiblemente en bronce
 

Aristogitón, ateniense de clase media, y su joven amante, Harmodio, de clase alta, asesinan en el 514 a.C., por motivos personales, a Hiparco, tirano de Atenas, que gobernaba, junto con su hermano Hipias. Los tiranicidas fueron ajusticiados casi en el acto. Pero cuatro años después, tras el derrocamiento de Hipias, y ya con un gobierno democrático, los atenienses los toman como héroes y son tratados como mártires de la libertad. Se constituyen en un símbolo de la lucha de los atenienses contra la tiranía. Fue el primer monumento político erigido  sin motivaciones religiosas en honor de dos atenienses: obviamente, ejercía una función ejemplarizante para los ciudadanos y responsables políticos de la ciudad.
El original de lo que vemos, realizado entre el 480-470 a.C., obra del escultor Critias y del broncista Nesíotes, se ha perdido. Fue destruido en el 480 a.C. cuando Jerjes, con sus tropas persas, asoló Atenas. Lo que conocemos proviene de la cerámica o de copias romanas, como es este caso. Las dos figuras no se han encontrado juntas, pero se las ha colocado así, tal vez por un criterio modernista. En todo caso, así aparecen también en la cerámica ática.
Durante la primera mitad del S. V a.C se produce una evolución en la escultura griega. Se libera poco a poco de la rigidez y el estatismo del período arcaico y desarrolla unas pautas más ágiles y dinámicas. Este periodo, conocido como Severo, anticipa lo que luego será el pleno Clasicismo de la mitad del  siglo V. Las estatuas son retratos ideales de los ciudadanos atenienses.
La obra aporta novedades interesantes. La ocupación del espacio hace que se multipliquen los puntos de vista o ángulos de visión del grupo, ganando en dinamismo y movilidad. El hecho de ser un grupo y no de una sola figura contribuye a ello y así se rompe con la ley de frontalidad arcaica. Además, al estar colocada en medio del Ágora, no había más remedio que verla desde diferentes ángulos. 
Es evidente el interés del autor por dotar de movilidad (que nos lleve más allá de o físico y nos implique en el tema), con atrevidos escorzos frontales y una apertura inaudita de las piernas.
 
Con esta ocupación del espacio se exaltaba al grupo como símbolo de la democracia. El tema contribuye a subrayar el carácter violento de la representación en la que ambas figuras se abalanzan hacia el frente, Aristogitón con la espada en alto y Harmodio que llevaría otra (hoy perdida) con la que se adelanta en su acción. Ambas figuras descargan bien el peso, y ya no tienen los pies fijos en el suelo.
Se precisa más la anatomía, exagerando el volumen y la tensión de las musculaturas, con todos sus rasgos muy marcados y vigorosos. La representación de los rostros está, en cierto modo, idealizada y no refleja el dramatismo del momento de abalanzarse sobre los indeseables tiranos, puesto que no hay una conexión lógica entre la acción violenta que se desarrolla y esos rostros de gestos sonrientes e inertes. Se da un contraste en el rostro, uno imberbe y otro barbado.
Según los relatos, Harmodio y Aristogitón ocultaban las armas bajo sus ropas, pero en la copia que nos ha llegado se les representa desnudos, con lo que su acción se sitúa en una esfera heroica y supratemporal.
Ya hemos comentado que se trata de una copia romana, pero que nos permite estudiar perfectamente uno de los grupos escultóricos más importantes de la escultura griega en general y en particular de las previas al período clásico que ya se avecina.

 *********************
 
Aristoxitón, ateniense de clase media, e o seu mozo amante, Harmodio, de clase alta, asasinan no 514 a.C., por motivos persoais, a Hiparco, tirano de Atenas, que gobernaba, xunto co seu irmán Hipias. Os tiranicidas foron axustizados case no acto. Pero catro anos despois, tras o derrocamento de Hipias, e xa cun goberno democrático, os atenienses tómanos como heroes e son tratados como mártires da liberdade. Constitúense nun símbolo da loita dos atenienses contra a tiranía. Foi o primeiro monumento político erixido sen motivacións relixiosas en honra de dous atenienses: obviamente, exercía unha función exemplar para os cidadáns e responsables políticos da cidade.
O orixinal do que vemos, realizado entre o 480-470 a.C., obra do escultor Critias e do broncista Nesíotes, perdeuse. Foi destruído no 480 a.C. cando Xerxes, coas súas tropas persas, arrasou Atenas. O que coñecemos provén da cerámica ou de copias romanas, como é este caso. As dúas figuras non se atoparon xuntas, pero  colocáronse así, talvez por un criterio modernista. En todo caso, así aparecen tamén na cerámica ática.
Durante a primeira metade do século V a.c prodúcese unha evolución na escultura grega. Libérase aos poucos da rixidez e o estatismo do período arcaico e desenvolve unhas pautas máis áxiles e dinámicas. Este período, coñecido como Severo, anticipa o que logo será o pleno Clasicismo da metade do século V. As estatuas son retratos ideais dos cidadáns atenienses
A obra achega novidades interesantes. A ocupación do espazo fai que se multipliquen os puntos de vista ou ángulos de visión do grupo, gañando en dinamismo e mobilidade. O feito de ser un grupo e non dunha soa figura contribúe a iso e así rompe coa lei de frontalidade arcaica. Ademais, ao estar colocada no medio do Ágora, non había máis remedio que vela desde diferentes ángulos. Con esta ocupación do espazo exaltábase o grupo como símbolo da democracia. O tema contribúe a subliñar o carácter violento da representación na que ambas as figuras se  abalanzan cara á fronte, Aristoxitón coa espada no alto e Harmodio que levaría outra (hoxe perdida) coa que se adianta na súa acción. Ambas as figuras descargan ben o peso, e xa non teñen os pés fixos no chan.
Precísase máis a anatomía, esaxerando o volume e a tensión das musculaturas, con todos os seus trazos moi marcados e vigorosos. A representación dos rostros está, en certo xeito, idealizada e non reflicte o dramatismo do momento de abalanzarse sobre os indesexables tiranos, posto que non hai unha conexión lóxica entre a acción violenta que se desenvolve e eses rostros de xestos riseiros e inertes. Dáse un contraste no rostro, un imberbe e outro barbado.
Segundo os relatos, Harmodio e Aristoxitón ocultaban as armas baixo as súas roupas, pero na copia que nos chegou represéntanse espidos, co que a súa acción sitúase nunha esfera heroica e supratemporal.
Xa comentamos que se trata dunha copia romana, pero que nos permite estudar perfectamente un dos grupos escultóricos máis importantes da escultura grega en xeral e en particular das previas ao período clásico que xa se aveciña.

No hay comentarios: