viernes, 11 de marzo de 2011

Alonso Berruguete: san Sebastián

Obra: San Sebastián  
Autor: Alonso González Berruguete (c.1490-1561)  
Fecha: Siglo XVI (1527-1532) 
 Estilo: Renacimiento; Manierismo  
Material: Madera policromada y dorada  

 
San Sebastián es un mártir del siglo III al que el emperador Maximiano mandó asaetear. Recogido por sus amigos todavía con vida, logró recuperarse. Tras presentarse de nuevo ante el emperador, fue ejecutado. Sus restos fueron tirados a un lodazal, pero los cristianos lo enterraron en la Vía Apia, donde actualmente está la catacumba de su nombre. 
Los benedictinos de Valladolid contactaron con Berruguete nada más llegar de Italia para realizar el retablo del convento de san Benito. Esta pieza formaba parte de ese retablo que, tras la desamortización, pasó a manos del Estado. Hoy se encuentra desarmado en el Museo Nacional de Escultura de Valladolid. 
Su estancia en Roma le permitió conocer a los grandes maestros del momento (Donatello, Miguel Ángel, Leonardo) y estar presente en la génesis del manierismo. Parece que las fuentes de inspiración se encuentran en Donatello y en los esclavos que Miguel Ángel hizo para la tumba de Julio II. 
Los recursos formales que usaron los artistas manieristas, como el alargamiento de la figura, la inestabilidad, la tensión, la contorsión,... fueron asumidos en esta obra por Berruguete y puestos al servicio de una piedad popular española que gustaba, como en la Edad Media, del drama y de la emotividad para hacerse manifiesta. 
En esta obra se muestra a una persona con signos de angustia espiritual. Esta fuerza interior alarga el canon de la figura, la hace irreal. La tensión produce movimientos verticales, ascendentes. La sensación de inestabilidad se aprecia en los pies, que no tienen un claro soporte en el que apoyarse, o en el propio cuerpo del santo que parece deslizarse sobre el tronco del árbol al que está adherido. El rostro manifiesta angustia mediante una expresión como ausente o dolorida (boca abierta, ojos oblicuos, apretado entrecejo). La forma “serpentinata”, helicoidal, usada por Miguel Ángel se aprecia claramente. Esto exige al espectador que la escultura sea abordada desde distintos puntos de vista y no únicamente el frontal, y ello a pesar de que se trata de una obra que iba a ir en un retablo. El desnudo del cuerpo humano está correctamente conseguido. Los ropajes, finos y adheridos a la anatomía del cuerpo, refuerzan el dinamismo de la figura. La rica policromía del estofado con abundante dorado contribuyen al efecto de inmaterialidad que buscaba con otras formas. Además de la policromía y el dorado, la encarnación contribuyen a aumentar el gusto hispano por la madera como material inmejorable para las obras religiosas.
Da la impresión de que Berruguete hizo manierismo en España a pesar de la presión ambiental. Trajo de Italia una nueva manera del quehacer artístico. Es un escultor que tiene una clara autoestima y absoluta conciencia de la excepcionalidad de su obra, sobre todo por lo realizado en este retablo de san Benito. Berruguete fue el primero en traer a la escultura y pintura española el nuevo aire del cinquecento manierista italiano vivido directamente. 
Algún estudioso del autor ha insistido sobre el desinterés por el decoro (adecuación entre el tema y la forma o lugar de colocación de la obra de arte), actitud típicamente manierista, jugando que “sus obras rozaban la posibilidad de objeción por parte de las autoridades eclesiásticas, porque su san Sebastián no es en absoluto una obra religiosa, sino una pura obra de arte. El tema fue en manos de Berruguete un pretexto. Por eso fue criticado por sus contemporáneos, precisamente por la desconsideración que tenía del decoro debido al tema y la función y sus desnudos decorativos y sus insistencia en escorzos pronunciados y difíciles de hacer, su búsqueda de la belleza corporal. San Sebastián aparecía a ojos de gente de su tiempo más como un joven que nos muestra su elegante cuerpo que como una imagen ante la que sentir devoción cristiana, no digamos nada de la “tentadora” Eva de la catedral de Toledo colocada en medio de los canónigos. 
 
**************************
Obra: San Sebastián
Autor: Alonso González Berruguete (c.1490-1561)
Data: século XVI (1527-1532)
Estilo: Renacemento; Manierismo
Material: madeira policromada e dourada
 
San Sebastián é un mártir do século III ao que o emperador Maximiano mandou fusilar. Recollido polos seus amigos aínda vivos, conseguiu recuperarse. Despois de aparecer de novo ante o emperador, foi executado. Os seus restos foron arroxados a un cenago, pero os cristiáns enterraronno na vía Apia, onde actualmente se atopa a catacumba do seu nome. 
Os beneditinos de Valladolid puxéronse en contacto con Berruguete nada máis chegar de Italia para levar a cabo o retablo do convento de San Benito. Esta peza formou parte daquel retablo que, tras o desamortamento, pasou a mans do Estado. Hoxe atópase desarmado no Museo Nacional de Escultura de Valladolid. 
A súa estancia en Roma permitiulle coñecer aos grandes mestres da época (Donatello, Miguel Anxo, Leonardo) e estar presente na xénese do manierismo. Parece que as fontes de inspiración atópanse en Donatello e nos 
Os recursos formais empregados polos artistas manieristas, como o alongamento da figura, a inestabilidade, a tensión, a contorsión,... foron asumidos nesta obra por Berruguete e postos ao servizo dunha piedade popular española que lle gustaba, como na Idade Media, de dramatización e emoción a manifestarse. Nesta obra móstrase unha persoa con sinais de angustia espiritual. Esta forza interior alonga o canon da figura, faino irreal. A tensión produce movementos verticais ascendentes.A sensación de inestabilidade apréciase nos pés, que non teñen un soporte claro no que apoiarse, ou no propio corpo do santo que parece esvarar sobre o tronco da árbore á que está pegado. O rostro mostra angustia a través dunha expresión como ausente ou dor (boca aberta, ollos inclinados, cella apertada). Apréciase claramente a forma helicoidal “serpentinata” que utiliza Miguel Anxo. Isto esixe que o espectador se achegue á escultura desde diferentes puntos de vista e non só desde a frontal, e iso a pesar de que se trata dunha obra que ía incluírse nun retablo. O espido do corpo humano conséguese correctamente. A roupa, fina e adherida á anatomía do corpo, reforza o dinamismo da figura. A rica policromía do estufado con abundante dourado contribúe ao efecto de inmaterialidade que buscaba con outras formas. Ademais da policromía e do ouro, a encarnación contribúe a aumentar o gusto hispánico pola madeira como excelente material para obras relixiosas. 
Dá a impresión de que Berruguete creou o manierismo en España a pesar da presión ambiental. Trouxo de Italia unha nova forma de facer arte. É un escultor que ten unha clara autoestima e unha conciencia absoluta da excepcionalidade da súa obra, sobre todo polo que fixo neste retablo de San Bieito. Berruguete foi o primeiro en achegar á escultura e á pintura española o novo aire do cinquecento manierista italiano vivido directamente. 
Algún estudoso do autor insistiu na falta de interese polo decoro (adecuación entre o tema e a forma ou lugar de colocación da obra de arte), actitude tipicamente manierista, xogando a que "as súas obras rozaban a posibilidade de obxección por parte dos autoridades eclesiásticas, porque o seu San Sebastián non é para nada unha obra relixiosa, senón unha pura obra de arte. En mans de Berruguete, o tema foi un pretexto”. Por iso foi criticado polos seus contemporáneos, precisamente polo seu desprezo polo decoro pola temática e a función e os seus espidos decorativos e a súa insistencia en escorzos pronunciados e difíciles de facer, a súa procura da beleza corporal. San Sebastián apareceu aos ollos da xente da súa época máis como un mozo que nos mostra o seu corpo elegante que como unha imaxe ante a que sentir a devoción cristiá, e moito menos a "tentadora" Eva da catedral de Toledo situada no medio do cóengos.
 

No hay comentarios: